येणारा १२ मे हा दिवस फक्त एका महामानवाचा जन्मदिवस नाही, तर तो दिवा पेटवण्याचा दिवस आहे, जो अंधारात हरवलेल्या माणसाला प्रकाश दाखवतो. हा दिवस आहे त्या सिद्धार्थाचा, जो आपल्या अंतःकरणातील विवेकाच्या शोधात राजवाडा सोडून निघाला आणि अखेरीस ‘बुद्ध’ म्हणून जगला. जागतिक करुणेचा, शांतीचा आणि सम्यक विचाराचा तो दीपस्तंभ आहे.
कपिलवस्तूच्या शाही घरात जन्मलेला सिद्धार्थ बाल्यापासूनच संवेदनशील आणि निरीक्षणशील होता. सुखसोयींनी भरलेल्या जीवनातही त्याला काहीतरी अधुरं वाटत होतं. सतत त्याच्या मनात एक प्रश्न जन्म घेत होता. “सत्य काय आहे? दुःखाचं मूळ काय आहे?”
२९ व्या वर्षी त्याने राजपद, पत्नी यशोधरा आणि पुत्र राहुल यांना मागे सोडून आत्मज्ञानाच्या शोधात महानिर्गमन केलं. अनेक साधनांनी, कडक तपश्चर्यांनी आणि अंतःप्रवेश करून अखेर बोधगया येथे वटवृक्षाखाली त्यांना बोध प्राप्त झाला. ते झाले ‘बुद्ध’ म्हणजेच जागृत, प्रबुद्ध.
बुद्धांनी ना ईश्वराची आराधना केली, ना आत्म्याच्या अमरतेचा प्रचार. त्यांनी सांगितलं की दुःख आहे, दुःखाचं कारण आहे, दुःखातून मुक्ती आहे आणि त्या मुक्तीसाठी मार्ग आहे. यालाच ‘चतु:आर्यसत्य’ म्हणतात.
या सत्यांच्या आधारे त्यांनी ‘अष्टांग मार्ग’ दिला. सम्यक दृष्टि, सम्यक संकल्प, सम्यक वाणी, सम्यक कर्म, सम्यक आजीविका, सम्यक प्रयत्न, सम्यक स्मृती, आणि सम्यक समाधी. हा मार्ग आहे स्वत:ला ओळखण्याचा, संयम, करुणा आणि प्रज्ञेच्या माध्यमातून आत्मशुद्धीचा.
बुद्ध म्हणजे करुणेचा सागर. बुद्धांनी सामाजिक समतेचं जे बी पेरलं ते आज हजारो वर्षांनंतरही बहरत आहे. त्यांनी वर्णव्यवस्थेला स्पष्ट शब्दांत नाकारलं आणि सांगितलं,
*”जातेन जाति न होति, कर्मेण जाति भवति.”*
(माणूस जन्माने श्रेष्ठ होत नाही, तर त्याच्या कर्माने होतो.)
बुद्धांच्या संगतीत चांडाल, वेश्याही सामील झाले. ही होती खरी समता.
आज जग जिथे युद्ध, द्वेष, तिरस्कार, असहिष्णुता याने झाकलं जातं आहे, तिथे बुद्धांच्या मैत्री, करुणा, आणि मध्यममार्ग या तत्त्वांची अतिशय गरज आहे. बुद्धांनी सांगितलेली एक गोष्ट फारच काळानुरूप वाटते,
*”अग्निशरिरं किं करिष्यति?”* जर तुझं अंत:करण द्वेषानं जळतंय, तर ते आधी तुलाच जळवेल.
बुद्ध म्हणजे स्वावलंबनाचं प्रतीक, त्यांनी सांगितलं,
*”अप्प दीपो भव”* स्वतःचा दीप स्वतःच हो.
येणाऱ्या १२ मे ला आपण केवळ पूजा-अर्चा न करता बुद्धांच्या विचारांना आपल्या जीवनात उतरवलं, तर तीच खरी जयंती ठरेल.
*या दिवशी आपण स्वतःला विचारूया*
मी माझ्या कृतीतून समता पाळतो का?
माझं बोलणं दुसऱ्याला दुखावतं का?
मी स्वतःच्या विचारांचं परीक्षण करतो का?
गौतम बुद्ध हे केवळ एक ऐतिहासिक महापुरुष नव्हते, ते एक क्रांतिकारक विचारवंत होते. त्यांनी माणसाला स्वतःला ओळखण्याचा मार्ग दिला. येणाऱ्या, १२ मे च्या दिवशी, त्यांच्या स्मृतीस वंदन करताना त्यांच्या विचारांचंही स्मरण आणि अनुकरण करुया.
शेवटी त्यांच्या शब्दांत,
*“यो धम्मं पश्यति, सो मां पश्यति”*
जो माझ्या धम्माला समजतो, तोच मला खऱ्या अर्थानं ओळखतो.
✒️शब्दांकन:-दिलीप भोसले(सीईओ दिभो सन्स,भारतीय चित्रपट लेखक दिग्दर्शक)
www.dibho.com
*संकलन -सचिन सरतापे (प्रतिनिधी म्हसवड) मोबा. 9075686100*
